بلفاریت، التهاب مزمن پلک ها و شایع ترین علت قرمزی پلک و مراجعه به درمانگاه یا مطب چشم پزشکی می باشد.
پلک حدود 2 میلی متر ضخامت دارد. قسمت بیرونی پلک ها را پوست و قسمت درونی آن ها را پرده مخاطی به نام ملتحمه تشکیل می دهد. بین این دو قسمت، صفحه ای شبه غضروفی، عضلات پلک، غدد چربی (میبومین) و فولیکول مژه قرار دارد. غدد میبومین به تعداد 40 عدد در پلک بالا و 20 عدد در پلک پایین قرار دارند که با ترشح چربی سبب تثبیت اشک شده و از تبخیر اشک و خشکی چشم جلوگیری می کنند.
انواع بلفاریت
چربی اضافه در لبه پلک، سبب افزایش استعداد به آلودگی و منجر به عفونت پلک می گردد. بنابراین دو عامل چربی و میکروب در ایجاد بلفاریت نقش دارند. بلفاریت را می توان به پنج دسته تقسیم کرد:
الف) سبوره ای ب) میکروبی ج) مخلوط هر دو د) ویروسی و) انگلی
علائم بلفاریت به صورت سوزش و تحریک چشم می باشند که در صبح شدیدترند و در طول روز بهتر می شوند. هر کدام از انواع بلفاریت دارای علایم خاص خود هستند.
بلفاریت می تواند در اوایل کودکی شروع شود و در سراسر زندگی به صورت مزمن ادامه داشته باشد یا این که در مراحل بعدی زندگی و به مرور زمان ایجاد گردد.
بلفاریت میکروبی:
مهم ترین علامت این نوع بلفاریت که معمولاً ناشی از استافیلوکوک می باشد. سوزش و تحریک چشم بخصوص در صبح می باشد. علت آن تجمع سموم میکروبی لبه پلک و تماس آن با در سطح قرنیه به هنگام خواب است که در طی روز با پلک زدن و جریان اشک کاهش می یابد. در این نوع بلفاریت پوسته هایی در اطراف مژه ها دیده می شوند. لبه های پلک خشک، ضخیم، نامنظم و پرخون می باشند و مژه ها به هم چسبیده اند.
اگر بلفاریت درمان نشود ممکن است منجر به تشکیل گل مژه (عفونت در فولیکول مژه) یا شالازیون (التهاب غده چربی پلک) گردد.
بلفاریت سبوره ای یا ناشی از چربی:
علایم این نوع بلفاریت شبیه بلفاریت میکروبی است و اغلب همراه با شوره سر، گونه ها و پیشانی می باشد.
بلفاریت بیماری نیست بلکه یک پدیده ذاتی است که بسیاری از مردم گرفتار آن می باشند و با بالا رفتن سن بدتر می شود. باید دانست که بلفاریت سیر طولانی دارد و در صورت عدم درمان صحیح، منجر به عوارضی مانند قرمزی و ضخیم شدن لبه پلک ها، نامنظمی، سفید شدن و ریختن مژه ها و ایجاد کدورت در قرنیه می گردد. بلفاریت مزمن درمان قطعی ندارد و درمان باید سال ها و گاهی تا آخر عمر ادامه داشته باشد. مهم ترین و موثرترین عامل در درمان بلفاریت، رعایت بهداشت پلک هاست. در ابتدای درمان، شستشوی پلک ها باید پیش از خواب و پس از بیدار شدن صورت گیرد که به تدریج با بهبود بیماری، به روزی یک بار و هفته ای 3-2 بار و در بعضی موارد به هفته ای یک بار کاهش می یابد. شستشوی پلک ها را می توان با شامپو بچه یا سایر مواد پاک کننده انجام داد. شامپو بچه را روی انگشتان سبابه دو دست می ریزیم و در حالی که پلک ها بسته اند ریشه مژه ها را شستشو می دهیم. انجام این کار در حمام آسانتر است.
مراحل انجام این کار در تصاویر زیر نشان داده شده است.
تصویر الف : کمپرس گرم پلک ها با پارچه نرم و مرطوب داغ به مدت چند دقیقه و گاهی 10 تا 20 دقیقه
تصویر ب : کشیدن گوشه پلک ها به خارج
تصویر ج : تمیز نمودن ریشه مژه ها (لبه پلک) با پارچه (پد) آغشته به شامپوی بچه با فشار و حرکت افقی
در شکل شماره 15 نیز مراحل انجام ماساژ نشان داده شده است.
مهم آن است که در هنگام شستشو، شامپو به داخل چشم وارد نشود و تحریک چشم رخ ندهد. شستشوی پلک ها باید با قدرت کافی و به مدت حداقل یک دقیقه انجام شود و تنها مالش ملایم پلک، سودی ندارد.
در درمان بلفاریت، آنتی بیوتیک ها به صورت قطره یا پماد به ویژه در بلفاریت میکروبی موثرند. گاهی جهت کاهش التهاب
می توان از قطره یا پماد کرتن نیز استفاده کرد. در موارد شدید ممکن است از آنتی بیوتیک خوراکی مانند تتراسیکلین یا اریترومایسین استفاده نمود.
نکته دیگر، در مورد استفاده از لوازم آرایشی توسط خانم هاست که پس از شروع درمان بلفاریت نباید از لوازم آرایشی که پیش از آن استفاده می کردند، استفاده نمایند زیرا موجب آلودگی مجدد پلک ها می شود. هم چنین باید از مصرف کرم ها و مواد چرب کننده در لبه پلک ها که می توانند سبب انسداد بیش تر منافذ غدد میبومین شوند، پرهیز نمود. بنابراین در مورد بلفاریت، خود بیمار، معالج خود خواهد بود و باید بهداشت و نظافت پلک ها را رعایت نماید. هم چنین از آن جا که بیماری مزمن است باید توجه داشت که از قطره های استروییدی (کورتون)، جز در موارد حاد و به مدت کوتاه استفاده نگردد زیرا مصرف طولانی مدت این قطره ها می تواند باعث ایجاد آب مروارید یا آب سیاه شود.
جهت گرم کردن پلک ها و باز نمودن منافذ غدد چربی دستگاه های مختلفی نیز وارد بازار شده است از قبیل:
Lipid Flow System
Intensive pulsed light therapy (IPL)
intraductal Meibomian gland probing
که تاثیر معجزه آسایی ندارند و تنها کیسه های آب داغ کفایت می کنند.
در این تصویر نحوه صحیح قرار گیری کیسه آب داغ بر روی پلک نشان داده شده است.
سوال:
بعضی از بیماران با انجام درمان های ذکر شده شامل کمپرس داغ پلک ها، ماساژ پلک ها و شست و شوی لبه پلک ها، باز هم از سوزش، ورم پلک ها و کمبود اشک شاکی هستند. راه چاره چیست؟
جواب:
همانگونه که در تصویر زیر نشان داده شده است، لبه پلک این گونه افراد کلفت شده و دانه های زرد رنگ مشاهده می شود که دلیل بر بسته بودن یا انسداد غدد چربی می باشد و چربی نمی تواند از این غدد خارج شود و در سطح چشم پخش شود.
در این موارد برای درمان باید از روش مکانیکی بهره جست به طوریکه بتوان چربی را با فشار از لبه پلک خارج کرد.
بدین منظور از پنس (موچین) استفاده می شود.
بدین روش که مطابق تصویر زیر، لبه پلک را بین دو دهانه پنس قرار داده و فشار ملایمی به پنس وارد می کنیم و این غدد چربی به صورت یک روغن زرد تخلیه می شوند و باعث تخفیف علائم می شوند.
این عمل میتواند توسط پزشک یا توسط خود شخص صورت گیرد.
لازم بذکر است که بعد از انجام این کار، کمپرس گرم و شست و شوی پلک ها کماکان باید ادامه پیدا کند.
نوع مخلوط سبوره ای و میکروبی:
این نوع بلفاریت مجموعه ای از عوامل و علائم قبلی را دارا می باشد.
بلفاریت ناشی از ویروس:
بلفاریت ناشی از ویروس، سر دسته آن ها تب خال می باشد که پدیده خطرناکی است و با داروهای ضد ویروس باید درمان شود.
بلفاریت ناشی از انگل:
سر دسته این نوع بلفاریت شپشک ناحیه تناسلی می باشد.
نکته مهم:
بلفاریت در اطفال را باید به شدت درمان نمود بخصوص در مواردی که توام با گرفتاری قرنیه می باشد زیرا کدورت حاصله در قرنیه موجب کاهش دید و تنبلی چشم و در نهایت معلولیت چشم مبتلا می شود.
گونه های Demodex
شامل D.Foloculorum و D/ Berevis می باشند که بطور طبیعی در ریشه مژه ها ، موها، و غدد سباسه وجود دارند. افزایش تعداد این انگلها در صورت ، موجب پیدایش روزاسه می شود . تعداد انگل ها با افزایش سن بیشتر می شوند و توأم با ورم لبه پلک ها و ملتحمه می باشند. خارش و سوزش شدید پلکها مشخصه این گرفتاری می باشد. درمان آن طولانی بوده و اصل اول تفهیم عارضه به بیمار می باشد. که اساس آن کمپرس داغ پلک ها – شستشوی مژه ها با روغن چای یا شامپو اطفال و استفاده از آنتی بیوتیک تتراسایکلین می باشد.
عکس میکروسکوپی این انگل در تصویر زیر نشان داده شده است.
همچنین اثر بهبود درمان این گونه انگلی در تصویر زیر نشان داده شده است. نمای پلک مبتلا به ویروس دمودکس در شکل A و نمای همان پلک پس از درمان در شکل B نشان داده شده است.
